NIKOS NIKOLAIDES MECHTHILD STARK    MANOS AVARAKIS RECORDERS,- STAVROS KATIRTZOGLOU THEORBE, – – HELGA GIANNOULAS  VIOLA DA GAMBA

	j

Η εποχή της Αναγέννησης (1450-1600)

 Το τέλος του Μεσαίωνα, η αρχή της νέας εποχής

Ήδη από το 14^ο αιώνα ξεκίνησαν πολύ σημαντικές αλλαγές, που επηρέασαν άμεσα την ζωή των ανθρώπων. Οι ιδέες του ανθρωπισμού, που διαδόθηκαν αυτή την περίοδο, προβάλλουν τον άνθρωπο ως μονάδα ελεύθερη, ανεξάρτητη, δημιουργική, με ξεχωριστή προσωπικότητα.

Καλλιτέχνες και φιλόσοφοι στράφηκαν στον αρχαιοελληνορωμαϊκό πολιτισμό, για να “αναγεννήσουν” τις παραμελημένες από το Μεσαίωνα αξίες των γραμμάτων και των τεχνών.

Έτσι οι επιστήμες και οι τέχνες άνθισαν. Μαζί μ’ αυτές και η ανάγκη των ανθρώπων για μόρφωση . Μια νέα εποχή άρχισε, σβήνοντας σιγά-σιγά τις μνήμες του Μεσαίωνα.

Η εποχή αυτή ονομάστηκε Αναγέννηση (Renaissance) .

Πολλοί μελετητές θεωρούν την Aναγέννηση ως το ξεκίνημα της σύγχρονης εποχής στο δυτικό κόσμο.

 

 Μια νέα μουσική γεννιέται

Βρισκόμαστε στις αρχές του 15^ου αιώνα. Το τέλος του εκατονταετούς πολέμου βρίσκει τη Γαλλία νικημένη από τους Άγγλους. Η αγγλική μουσική της εποχής και ιδιαίτερα αυτή του συνθέτη Τζων Ντάνστεϊμπλ φέρνει το σπόρο της νέας μουσικής στην ηπειρωτική Ευρώπη. Στη Γαλλία και στη Φλάνδρα (Κάτω Χώρες), δημιουργούνται τα πρώτα μουσικά κέντρα της Αναγέννησης. Οι Γαλλοφλαμανδοί συνθέτες γράφουν τα έργα τους με ένα νέο, γεμάτο και διάφανο ήχο. Μια νέα εποχή για τη μουσική έχει αρχίσει.

 

 Τι νέο έφερε η Αναγέννηση στη μουσική

Μέσα στους αιώνες, η μουσική αλλάζει. Οι αλλαγές αυτές δεν είναι απότομες. Η μία μουσική εποχή διαδέχεται την άλλη σταδιακά και αβίαστα. Τις περισσότερες φορές περνούν αρκετές δεκαετίες μέχρι να καθιερωθεί κάποιο νέο μουσικό ύφος.

Η μουσική της Αναγέννησης εμφάνισε σταδιακά ορισμένα νέα χαρακτηριστικά γνωρίσματα, που την έκαναν να ξεχωρίσει από αυτή του Μεσαίωνα. Αυτά τα χαρακτηριστικά σχετίζονταν με τις ιδέες του ανθρωπισμού και έφεραν τη μουσική πιο κοντά στους απλούς ανθρώπους και στη φύση, σε αντίθεση με το απόλυτο και θρησκόληπτο πνεύμα του Μεσαίωνα.

Τα πιο σημαντικά χαρακτηριστικά είναι:

·         Συνεχίζεται η πολυφωνική παράδοση του Μεσαίωνα. Όμως τώρα οι συνθέτες χρησιμοποιούν πιο απαλές συνηχήσεις.

·         Οι φωνές σχηματίζουν πλέον πλήρεις τρίφωνες συγχορδίες.

Ο ήχος ακούγεται πιο γεμάτος. Με αυτό τον τρόπο προετοιμάζεται το ομοφωνικό ύφος, που θα καθιερωθεί αρκετά αργότερα.

·         Η ανακάλυψη της μουσικής τυπογραφίας έδωσε ώθηση στη διακίνηση των μουσικών ιδεών. Αυτό το γεγονός σε συνδυασμό με την αλλαγή της ποιότητας και του σχήματος του χαρτιού, οδήγησε σε αλλαγή της μουσικής σημειογραφίας.

  Αναγεννησιακή σημειογραφία

 

·         Οι μελωδίες γίνονται πιο απλές και φυσικές. Η μελωδική γραμμή οδηγείται από την αναπνοή του τραγουδιστή, με αποτέλεσμα να ακούγεται αβίαστη, δίνοντας την αίσθηση της ηρεμίας.

·         Κάνουν δειλά την εμφάνισή τους τα πρώτα οργανικά μουσικά κομμάτια. Τα μουσικά όργανα, μέχρι τότε, συνόδευαν απλώς τα φωνητικά έργα.

·         Γράφονται όλο και περισσότερα έργα κοσμικής μουσικής, σε αντίθεση με τη σχεδόν αποκλειστικά θρησκευτική μουσική του Μεσαίωνα.

 

 Ο Γκιγιόμ Ντιφέ (Guillaume Dufay)

            Οι Γαλλοφλαμανδοί συνθέτες για πολλές γενιές και σε όλη την περίοδο της Αναγέννησης, έγραψαν μεγάλα έργα και έφτασαν την τέχνη της πολυφωνίας σε θαυμαστό επίπεδο.

Ο Ζιλ Μπενσουά (Gilles Bincois, 1400; -1460), μεγάλος τεχνίτης του τραγουδιού, ήταν από τους πιο σημαντικούς συνθέτες αυτής της περιόδου. Υπήρξε διευθυντής της χορωδίας στην αυλή του Φίλιππου του Αγαθού.

Από τους μεγάλους πρωτοπόρους αυτής της σχολής ήταν ο Γκιγιόμ Ντιφέ (Guillaume Dufay, 1400-1474). Ταξίδεψε πολλές φορές στην Ιταλία, γνώρισε τη μουσική της και ταυτόχρονα την επηρέασε. Συνέθεσε κυρίως μοτέτα, λειτουργίες, σανσόν και μπαλάντες .

Το ΣΥΝΟΛΟ ΚΕΛΣΟΣ έχει ερμηνεύσει δύο έργα του Dufay που αναφέρονται στο Βυζάντιο, τα "Vassilisa Ergo Gaude" και "Sanctae Matris Eclisiae Konstantinopolitanae", που ο συνθέτης αφιέρωσε αντίστοιχα στους γάμους του Θεόδωρου Παλαιολόγου και στην πτώση της Κωνσταντινούπολης.

 

 

Ο συνθέτης της Αναγέννησης “παραφράζει” τον παλιό γρηγοριανό ύμνο προσθέτοντας νότες. Έτσι η μελωδία πλουτίζεται και η αναπνοή γίνεται πιο φυσική.

 

 Τα είδη φωνητικής μουσικής στην Αναγέννηση

 

·         Είδη θρησκευτικής φωνητικής μουσικής:

Το μοτέτο, (motet) ήταν πολυφωνικό φωνητικό είδος του Μεσαίωνα. Τα αναγεννησιακά μοτέτα γράφονται συνήθως με τρεις έως έξι φωνές και αποκτούν καθαρά θρησκευτικό χαρακτήρα.

Συνθέτες όπως ο Ζοσκέν Ντεπρέ και ο Παλαιστρίνα, έφτασαν το είδος αυτό στην τελειότητα.

Στα αναγεννησιακά μοτέτα οι συνθέτες χρησιμοποιούν την τεχνική της μίμησης, δηλαδή κάθε φωνή ξεκινάει μιμούμενη τις νότες της προηγούμενης. Πολλοί συνθέτες κατόρθωσαν, με αυτόν τον τρόπο, να γράψουν μοτέτα για πάρα πολλές φωνές, χρησιμοποιώντας πολλές χορωδίες ταυτόχρονα.

Το χορικό (choral) ήταν είδος τραγουδιού που καθιέρωσε ο μεγάλος θρησκευτικός μεταρρυθμιστής Μαρτίνος Λούθηρος στην προτεσταντική εκκλησία. Γραφόταν συνήθως για τέσσερεις φωνές με τη μελωδία στην ψηλότερη .

Ο ίδιος ο Λούθηρος έγραψε πολλά χορικά . Αργότερα μεγάλοι συνθέτες, όπως ο Μπαχ, μεγαλούργησαν χρησιμοποιώντας χορικά στις συνθέσεις τους.

Η Λειτουργία (Missa, Mass), η λειτουργία της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας .

Στις μέρες του Ντιφέ διαμορφώθηκε ένα νέο είδος θρησκευτικής μουσικής, η λειτουργία. Η λειτουργία είναι τμήμα του τυπικού της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας. Ήταν γραμμένη στη λατινική γλώσσα, τη γλώσσα του Ευαγγελίου και μουσικό υλικό της ήταν το γρηγοριανό μέλος.

Θαυμάσιες λειτουργίες έχει γράψει ο Ζοσκέν Ντεπρέ και ο Παλαιστρίνα. Αργότερα, στην εποχή του Μπαρόκ, τα μουσικά όργανα αναλαμβάνουν την συνοδεία. Ο Μπαχ με την “Λειτουργία σε σι ελάσσονα” και ο Μπετόβεν με τη λειτουργία του “Missa Solemnis”, έβαλαν την σφραγίδα τους σ’ αυτό το μουσικό είδος.

 

Είδη κοσμικής φωνητικής μουσικής:

Το μαδριγάλι (madrigal) είναι είδος φωνητικής μουσικής που γεννήθηκε στο Μεσαίωνα, αλλά φτάνει στη μεγαλύτερη ακμή του το 16^ο αιώνα. Ήταν είδος πολύ αγαπητό στους συνθέτες και πάνω σ’ αυτό έκαναν τους πολυφωνικούς πειραματισμούς τους.

 

Τα τραγούδια συναντώνται σε κάθε χώρα με διαφορετικό όνομα:

                                               

 Ο Ζοσκέν Ντεπρέ (Josquin Desprez ή des Pres, 1450-1521)

            Η επόμενη γενιά των Γαλλοφλαμανδών συνθετών έφτασε την τέχνη της πολυφωνίας σε θαυμαστό επίπεδο. Η τεχνική της αντίστιξης, που είναι το βασικό εργαλείο της πολυφωνικής μουσικής, αναπτύσσεται σε καταπληκτικό βαθμό. Την εποχή αυτή καθιερώνεται και η τετραφωνία στις χορωδίες.

Η γνώση της αντιστικτικής τεχνικής, επιτρέπει στους συνθέτες να γράφουν πολλές φωνές, που η μία να μοιάζει με την άλλη (μίμηση), ενώ ταυτόχρονα να συνηχούν αρμονικά. Έτσι το μουσικό έργο αποκτά κίνηση και πλαστικότητα, ενώ μέσα από τη μίμηση η μουσική φράση ακούγεται πολλές φορές και γίνεται οικεία.

            Ο Γιoχάνες Όκεγκεμ (Johannes Ockegem, 1420 – 1495;), ταξίδεψε στην Ιταλία και την Ισπανία και έγινε αρχιμουσικός στην αυλή του Λουδοβίκου . Εφάρμοσε την τεχνική της μίμησης. Έγραψε λειτουργίες, μοτέτα σανσόν και ένα ρέκβιεμ (νεκρώσιμη ακολουθία).

 Ο Γιοχάνες Όκεγκεμ έγραψε μοτέτα για 36 ανεξάρτητες φωνές χρησιμοποιώντας 9 χορωδίες. Ο Τόμας Τάλις όμως τον ξεπέρασε γράφοντας για 40 φωνές.

 Ο Όκεγκεμ έγραψε το παλιότερο ρέκβιεμ που έχει σωθεί. Ο Ζοσκέν Ντεπρέ, μαθητής του Όκεγκεμ έγραψε και αυτός ένα ρέκβιεμ, όταν πέθανε ο δάσκαλος του, για να τιμήσει τη μνήμη του.

Ο Ζοσκέν Ντεπρέ, είναι η μεγάλη ηγετική μορφή αυτής της περιόδου. Γνώριζε τόσο καλά την αντίστιξη, ώστε πολλοί έλεγαν ότι η μουσική του έμοιαζε περισσότερο με μαθηματικές ασκήσεις.

Θα λέγαμε ότι είναι ο κρίκος που συνδέει την πρώτη φάση της Αναγέννησης με την ύστερη, των συνθετών Παλαιστρίνα και Ορλάντο ντι Λάσο. Έγραψε μοτέτα, λειτουργίες, σανσόν, βιλανέλες και φρότολες.

 

  ΣΥΝΘΕΤΕΣ και ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΠΡΟΣΩΠΑ ΤΗΣ ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗΣ

 

 Η ύστερη φάση της Αναγέννησης.

Ο Τζιοβάνι Πιερλουίτζι ντα Παλεστρίνα (Giovanni Pierluigi da Palestrina, 1525-1594, γεννήθηκε στη Ρώμη. Ήταν αναμφισβήτητα ο πιο γνωστός συνθέτης της Αναγέννησης και ένας από τους πιο σημαντικούς σε όλη την ιστορία της μουσικής. Το έργο του θεωρείται πρότυπο της σύνθεσης χωρίς οργανική συνοδεία (a cappella). Έγραψε μοτέτα, λειτουργίες και ύμνους. Η λειτουργία του Πάπα Μάρκελου είναι από τα πιο σημαντικά έργα του.

·         Σε μια σημαντική εκκλησιαστική σύνοδο, πολλοί εκπρόσωποι της εκκλησίας προτείνουν την κατάργηση της πολυφωνίας. Ο λόγος είναι ότι οι πιστοί εξ αιτίας της δυσκολεύονται να παρακολουθήσουν το κείμενο. Ο Παλεστρίνα τότε γράφει μια πολυφωνική λειτουργία με τόσο κατανοητό και σαφές κείμενο που ο Πάπας Μάρκελος θαυμάζοντας το έργο, επιτρέπει τελικά την πολυφωνική σύνθεση.

 

 Εξώφυλλο από βιβλίο του Παλεστρίνα που δείχνει ότι η μουσική του έχει τις ευλογίες του Πάπα.

                                                           

  Η Βενετσιάνικη σχολή

Κατά το δεύτερο μισό του 16^ου αιώνα σημαντικό μουσικό κέντρο γίνεται η Βενετία.

Ο Τζιοβάνι Γκαμπριέλι (Giovanni Gabrieli, 1557-1612), πειραματίζεται χρησιμοποιώντας δύο χορωδίες τοποθετημένες σε διαφορετικά σημεία μέσα στο ναό του Αγίου Μάρκου. Συνθέτει επίσης τα πρώτα ορχηστρικά έργα. Τα όργανα παίζουν εναλλάξ με τις χορωδιακές ομάδες, δημιουργώντας ένα πολύ εντυπωσιακό ηχητικό αποτέλεσμα.

            Στη Βενετία έζησε και ο αξιόλογος Έλληνας συνθέτης Φραγκίσκος Λεονταρίτης (1518-1572), που γεννήθηκε στην Κρήτη.

Εργα του Φραγκίσκου Λεονταρίτη όπως το "Cosi va Chi ha Ventura" και "Trenta Capilli da la Castell a' Mare" ερμηνεύει στις συναυλίες του το ΣΥΝΟΛΟ ΚΕΛΣΟΣ.

Οι συνθέτες της Βενετσιάνικης σχολής, όπως ο Αντρέα Γκαμπριέλι και ο ανιψιός του Τζιοβάνι Γκαμπριέλι, ο Κλαούντιο Μοντεβέρντι και άλλοι, οδηγούν τη μουσική σε νέους δρόμους. Την οδηγούν σε μια νέα εποχή, που το ύφος της αρχίζει να διαμορφώνεται σιγά-σιγά: στην μουσική της περιόδου μπαρόκ.

Ο Ορλάντο ντι Λάσο (Orlando di Lasso, 1532-1594), που ήταν από τους πιο σημαντικούς συνθέτες της Αναγέννησης, έγραψε θαυμάσια μαδριγάλια. Μαδριγάλια, επίσης, έγραψε ο Βενετσιάνος Κλαούντιο Μοντεβέρντι (Claudio Monteverdi, 1567-1643). Αλλά και στην Αγγλία ο Τόμας Μόρλεϊ (Thomas Morley, 1557-1603) ήταν από τους μεγάλους τεχνίτες του είδους.

Στο περίτεχνο αυτό  μαδριγάλι του Τόμας Ουίλκις, γραμμένο το 1601, παρακολουθούμε πόσο παραστατικά ο συνθέτης χρωματίζει τα λόγια με την μουσική του.